Amonio nitrato

Amonio nitrato
Irudi gehiago
Formula kimikoa	H4N2O3
SMILES kanonikoa	[NH4+.[N+](=O)([O-])[O-]&zoom=2.0&annotate=none 2D eredua]
MolView	[NH4+.[N+](=O)([O-])[O-] 3D eredua]
Konposizioa	Nitrogeno, hidrogeno eta oxigeno
Mota	nitrate salt (en) eta ammonium salt (en)
Ezaugarriak
Dentsitatea	1,72 g/cm³ (ezezaguna, solido)
Disolbagarritasuna	18,809 mol/kg (ur, 10 ℃) 21,163 mol/kg (ur, 15 ℃) 23,721 mol/kg (ur, 20 ℃) 231 g/100 g (ur, 25 ℃) 26,496 mol/kg (ur, 40 ℃) ezezaguna (metanol, ezezaguna)
Fusio-puntua	169,6 ℃ 169,7 ℃
Deskonposizio-puntua	230 ℃
Entropia molar estandarra	151,1 J/(mol K)
Formazio entalpia estandarra	−365,6 kJ/mol
Masa molekularra	80,022 Da
Erabilera
Rola	ongarri, lehergai eta Oxidatzaile
Arriskuak
NFPA 704	0 1 3
GHS arriskua	warning (en)
,
Arrisku motak	H272 (en) , H319 (en)
Prekauzio motak	P210 (en) , P220 (en) , P280 (en) , P305+P351+P338 (en) , P370+P378 (en)
Identifikatzaileak
InChlKey	DVARTQFDIMZBAA-UHFFFAOYSA-O
CAS zenbakia	6484-52-2
ChemSpider	21511
PubChem	22985
Gmelin	63038
ChEMBL	CHEMBL1500032
RTECS zenbakia	BR9050000
ZVG	3750
DSSTox zenbakia	BR9050000
EC zenbakia	229-347-8
ECHA	100.026.680
CosIng	54599
MeSH	C006568
RxNorm	17790
KNApSAcK	C00062590
UNII	T8YA51M7Y6
NDF-RT	N0000176065

Amonio nitratoa ${\ce {NH4NO3}}$ formula kimikoa duen konposatu kimikoa da. Konposatu hau amonio (${\ce {NH4+}}$) eta nitrito (${\ce {NO3-}}$) ioiez osatua dago. Solido kristalino zuria da eta uretan oso disolbagarria. Ioi bakoitzak lotura mota desberdina du: amonioak N-H lotura sinpleak erakusten ditu, aldiz nitritoaren N-O loturek izaera bikoitz partziala dute.

Nitrogeno handiko ongarri gisa erabiltzen da gehien bat nekazaritzan. Beste erabilera nagusiak meatzaritzan, harrobietan eta eraikuntza zibilean erabilitako nahasketa leherkorren osagai izatean datza. ANFOko osagai nagusia da: Ipar Amerikan erabiltzen diren lehergailuen %80tan baliatzen den leherkari industriala. Antzeko formula duten konposatuak erabili dira lehergailu inprobisatuetan.

Sintesia

Amonio nitratoa lortzeko, azido nitrikoa amonio hidroxidoarekin neutralizatu behar da ura lurrunduz:

${\ce {NH4OH + HNO3 -> NH4NO3 +H2O}}$

Laborategian, disoluzioan dagoen amonio sulfatoa [${\ce {(NH4)2SO4}}$] eta estrontzio nitratoaren [${\ce {Sr(NO3)2}}$] arteko deskonposizio bikoitzaren bidez lor daiteke. Estrontzio sulfatoa hauspeatu eta gero lurruntzen den disoluzioa iragazi ondoren, amonio nitratoa kristaletan edo hauts zurian lortzen da.

${\ce {(NH4)2SO4(aq) + Sr(NO3)2(aq) -> 2NH4NO3 (aq) + SrSO4 v (txuria)}}$

Aplikazioak

Amonio nitratoa ongarri gisa erabiltzen da, duen nitrogeno kopuru altuagatik. Landareek zuzenean aprobetxatzen dute nitratoa; lurrean dauden mikroorganismoek aldiz, amonioa oxidatzen dute nitrito (nitrosomonas) edo nitrato (nitrobacter) gisa, eta iraupen luzeagorako ongarri gisa balio dute.

Azido nitrosoaren ekoizpenaren zati bat oxido nitrosoaren (N₂O) ekoizpenera bideratuta dago, termolisi kontrolatuaren bidez:

${\ce {NH4NO3 -> 2H2O + N2O}}$

Erreakzio hori exotermikoa da, eta leherkorra izan daiteke edukiontzi itxi batean edo azkarregi berotuz gertatzen bada. 2000. urtean, EFMAk zortzi bolumeneko bilduma bat egin zuen, Europako eta Espainiako araudiei erantzunez; biduma horretan "Europako ongarrien industrian ekoizpena prebenitzeko eta kontrolatzeko eskuragarri dauden prozedura industrial onenak" azaltzen dira.

Gaur egun, Europan, EFMAren arabera, amonio nitratoa industrialki ekoizteko hamar metodo inguru daude, eta bakoitzak aberastasun desberdina dauka. Ez dago prozedurarik egokiena zein den zehazteko aukerarik, hurrengo bi arrazoiengatik:

1. Kontsiderazio komertzialek eragina izango dute prozesu bat edo beste aukeratzeko orduan.
2. Produktu berdina lor daitekeelako, antzeko ezaugarriak izanik, metodo desberdinak erabilita.

Hori dela eta, lehenik eta behin, prozesuaren urratsei emango zaie garrantzia, eta, ondoren, planteatutako arazoak konpontzeko dauden konponbiderik egokiena apliakatuko da.

Ongarria

Amonio nitratoa NPK 34-0-0 kodearekin etiketatutako ongarri garrantzitsua da. Pikor trinkoetan zabaltzen da ongarri gisa erabiltzen denean, eta horrek egonkortzen du. Ekoizten denaren zatirik handiena ongarrietara bideratzen da. Amonio nitratotik uretan disolbatzen den gatza erraz xurgatzen baitute landareek.

Lehergailuak

Amonio nitratoa lehergai batzuen osagaia da. Hauek dira amonio nitratoa duten lehergailu batzuen adibideak:

• Astrolitea (amonio nitratoa eta hidrazina)
• Amatola (amonio nitratoa eta TNTa)
• Ammonala (amonio nitratoa eta aluminio hautsa)
• Amatex (amonio nitratoa, TNTa eta RDXa)
• ANFO (amonio nitratoa eta fuel-olioa)
• DBX (amonio nitratoa, RDXa, TNTa eta aluminio hautsa)
• Tovex (amonio nitratoa eta metil nitratoa, aluminioa)
• Minola (amonio nitratoa, TNTa eta aluminio hautsa)
• Goma-2 (amonio nitratoa, nitroglikola, nitrozelulosa, dibutil ftalatoa eta fuela)

Egoera puruan ere lehergaia da, nahiz eta tenperatura altuetara iritsi arte nahiko sentigaitza izan.

Industria kimikoa

Amonio nitratoa prozesu hauetan ere erabiltzen da:

• Titaniozko mineralen tratamenduan
• Oxido nitrosoa prestatzerakoan
• Biziraupen-kitetan: Zink-hautsa eta amonio-kloruroarekin nahastuta, urarekin kontaktuan piztuko delako.
• Amoniako anhidroa sortzeko, anfetaminetan maiz agertzen den produktua.

Beste erabilera batzuk

Amonio nitratoa berehalako hotz-pakete batzuetan erabiltzen da, uretan diluituta oso endotermikoa baita. Hainbat airbag puztutzeko ere erabili izan da, "fuels" lehergailuekin batera, aminotetrazola ordezkatzeko konposatu merkeagoa izanik. Gerora jakin zen arriskutsua zela, 14 lagun hil baitzituen.

Azido nitrikoa duen amonio nitratozko disoluzio bat, Cavea-b izenekoa, suzirietarako erregai gisa erabiltzeko etorkizun handiko nahastea bihurtu zen, hidrazina baino energetikoagoa izanik. 1960ko hamarkadan egindako saiakuntza batzuen ondoren, substantzia ez zuen NASAk aintzat hartu.

Fabrikazio-prozesuak

Amoniakoaren eta azido nitrikoaren arteko erreakzioa itzulezina, osoa, bat-batekoa, eta exotermikoa da, eta edozein termodinamika edo eztabaida zinetiko onartzen du. Erreakzio-beroa erabilitako azido nitrikoaren kontzentrazioaren eta sortutako amonio nitratoaren disoluzioaren araberakoa da; izan ere, zenbat eta kontzentratuago egon, orduan eta handiagoa da erreakzio-beroa. Erreakzio-bero hori amonio nitratozko disoluzioko ura lurruntzeko erabil daiteke, eta, gainera, lurruna sortzeko.

Amonio nitrato puruak deskonposizio endotermikoa jasaten du 169 °C-tan eta 230 °C-ko irakite-puntua du. Erabilitako azido nitrikoaren kontzentrazioa, normalean, %55-65 bitartekoa izaten da, presio atmosferikoan duen irakite-puntua 120 °C-koa den bitartean, amonio nitratoaren kasuan baino baxuagoa; beraz, kontzentrazio handiko disoluzioek irakite- eta izozte-puntu altuak dituzte. Lehenengoak tenperatura altuak eragin ditzake eta, beraz, eragiketa arriskutsuak; eta bigarrenak, berriz, hodiak blokea ditzake.

100 °C-an denbora luzez kontserbatutako amonio nitratoak deskonposizio termal bat jasaten du, amoniako eta azido nitrikorantz. 185 °C-tik gora deskonposizio horrek leherketa arriskutsu bat eragin dezake. Amoniakoak uretan duen disolbagarritasuna azkar murrizten da tenperatura eta osagaien lurrunkortasun handia handitzen direnean, eta sortutako gatzaren deskonposizioak erraz eragiten ditu ingurumen-galerak eta korrosio-arazoak. Erreakzioaren aldagaiak (tenperatura, presioa, erabilitako beroa eta azido nitrikoaren eta amonio nitratoaren kontzentrazioak) eta eraikuntza-xehetasunak kontrolatuz, bero maximoa erabiltzea lortzen da, eta kanpoko berorik gehitu gabe urtutako nahasketa bat sortzen da. Horrek, aldi berean, baldintza batzuk ziurtatzen ditu, guztia ekipo eta energia-kontsumo berarekin egitea, modu honetan ahalik eta ekoizpen handiena eta produktuaren kalitate handiena lortuz.

Amonio nitratoa lortzeko prozesuak, funtsean, urrats hauek ditu:

1. Amoniakoaren neutralizazioa azido nitrikoarekin.
2. Neutralizatutako disoluzioaren lurruntzea.
3. Partikulen tamainaren kontrola kristalizazioan eta produktu lehorraren ezaugarriak.

Neutralizazioa

Bat-bateko erreakzioa da eta oso exotermikoa da, erreakzio-produktu ezegonkor batekin, baina industria-errealizazio ona lor dezakegu baldintza hauek betetzen direnean:

1. Erreaktiboen nahasketa bikaina.
2. pH-aren kontrol zorrotza. Sistema modernoek pH-aren kontrol automatikoa erabiltzen dute. Bi balbula automatizaturen bidez, erreaktorean behar dugun amoniako eta azido nitrikoaren proportzio teorikoa kontrolatzen da.
3. Erreaktoreko tenperatura kontrolatzea, gainberotze lokalak saihesteko. Izan ere, erreaktorean zenbat eta tenperatura altuagoa izan, orduan eta garrantzitsuagoa da pH-aren balioa konstante mantentzea eta erreaktorean kloruroak, metal astunak eta konposatu organikoak sartzea saihestea, leherketa-arriskua baitago.

Erreakzio-tenperatura kontrolatzeko, erreaktiboen adizioa behar bezala erregulatzen da, sortutako beroa erauzten da eta, muturreko kasuetan, neutralizatzailearen edukiari ura (kondentsatua) gehitzen zaio.

Azido galera birtualki ezaba daiteke erreakzio-tenperatura kontrolatuz soilik, baina ezin da amoniako galera ezabatu, lurrunkortasun handiagoa baitu. Horretarako, neurri gehigarriak hartu behar dira. Adibibez, prozesu batzuetan metodo analitikoan behar dena baino azido gehiago gehitzen zaio.

Neutralizatzaile motak

Erreakzio-gunearen tenperaturaren arabera

Neutralizatzaileak hiru taldetan banatzen dira, erreakzio-eremuak izan behar duen tenperaturaren arabera.

1. Atmosferako irakite-puntuaren azpitik.
2. Atmosferaren irakite-puntuan.
3. Amonio nitratozko disoluzioen irakite-puntuaren inguruan.

Atmosferako irakite-puntuaren azpitik lan egiten duten neutralizatzaileak tenperatura baxuko metodoak dira, eta abantaila hauek dituzte:

• Tenperatura baxuak korrosio arazo gutxiago sorrarazten ditu.
• Material galera txikiagoa da eta lanerako segurtasun hobea eskaintzen du.

Eragozpen batzuk ere badituzte:

• Flash hutsunepean lan egiteak lan baldintzak zailtzen du, eta, duen konplexutasunaren arabera, inbertsio eta energia kontsumoa handitzen ditu.
•  Erreakzio-beroa beste zerbaiterako erabiltzea beharrezkoa da, funtzionamendu-tenperatura oso baxua baita.

Atmosferaren irakite-puntuan lan egiten duten neutralizatzaileek ez dute amonio nitratoaren disoluzioaren birzirkulaziorik erabiltzen. Beraz, erreakzioa ez da hain kontrolatuta egongo, oso exotermikoa eta bat-batekoa baita. Disoluzioaren zati bat birzirkulatuz gero, disoluzioak beroaren zati bat xurgatzen du, eta bat-batekotasun hori kontrolatzen da. Era honetan, sor litezkeen nitrogeno-galerak saihesten dira. Aurreko neutralizatzaileek baino tenperatura altuagoa izan arren (150 eta 200 °C ingurukoa), abantaila hauek erakusten ditu:

• Efizientzia kimiko ona.

• Galera material txikiak.

Mota honen eragozpen nagusia lurruna amoniako eta azido nitrikoarekin kutsatzea da; beraz, altzairu herdoilgaitzezko ekipoak behar dira. Atmosferako irakite-puntuaren inguruko neutralizatzaileak dira ekoizpen-prozesu on baterako egokienak.

Atmosferako irakite-puntuaren inguruan lan egiten duten neutralizatzaileen guztiek 2 eta 6 bar bitarteko presioetan lan egiten dute, tenperatura 180ºC-ra igoz. Presio eta tenperatura altuagoetan galera handiagoak eta korrosio handiagoa eragiten dira, eta ekipamendu bereziak behar dira.

Erreakzio-beroaren berreskurapenaren arabera

Erreakzio-beroaren berreskurapenaren arabera

Neutralizatzaile mota hauek bereizten dira:

1. Berorik gabeko prozesuak.
2. Beroa erabiltzen duten prozesuak, zeinetan erreakzio-beroa erabiltzen den nahastea irakite-punturaino eramateko eta sartutako ura azido ahularekin partzialki lurruntzeko.
3. Bero bikoitza erabiltzen duten prozesuetan, erreakzio-beroa azido nitrikoarekin sartutako ura partzialki lurruntzeko eta lurruna sortzeko erabiltzen da. Lurrun horren bero soberakina aurrerago erabiliko da erreaktiboak aurreberotzeko eta amonio nitratozko disoluzioa aurrekonzentratzeko.

Lehenengo bi kasuak ez dira gaur egungo industrian erabiltzen, hau da, sortutako lurrunen zati bat gutxienez beste prozesu batzuetan erabiltzen dute.

Neutralizatzaileek eragindako lurrunen presioen arabera

Beroa berreskuratzeko faktore erabakigarriena neutralizatzailea denez, neutralizatzailearen eragiketa-baldintzek lurrunen presioa determinatuko dute. Beraz, kondentsazio-tenperaturak definituko dituzte. Parametro hori beste sailkapenen batean erabiltzen da. Beraz, egokiena neutralizatzaileak lan egiten duten presioaren arabera sailkatzea dela ikusi da.

1. Flash hutsunepean egiten diren prozesuak
   • Hauetatik sinpleenak bero berreskurapen gutxien dutenak dira. Adibidez, Udhe IG Farbenindustrie prozesua.
   • Hauetatik konplexuenak bero-berreskurapen maximoa dute. Adibidez, Kestner prozesua.
2. Presio atmosferikan egiten diren prozesuak
   • ICI prozesua.
   • Kaltenbach Nitrablock prozesua.
3. Gainpresioan egiten diren prozesuak
   • Fauser prozesua.
   • Prozesua Stamicarbon prozesua.
   • Kontzentrazio altuko Kaltenbach prozesua.
   • SBA prozesua.
   • UCB prozesua.
   • Stengel prozesua.

Neutralizazio motak presioaren arabera

Presio atmosferikoaren azpitik (hutsunepean)

Neutralizatzaile mota hauetan, amoniakoak eta azido nitrikoak erreakzionatzen dutenean, erreakzio-beroa handitzen hasten da, eta nahasketaren tenperatura bere irakite-punturantz igotzen da. Puntu horretan hasiko da lurrunketa eta tenperaturak igotzen jarraituko du. Bertan dagoen ura lurrunduko da, nahastea berotzean geratzen den erreakzioaren beroa kontsumituz.

Puntu horren inguruan lan egiteko, prozesu guztiek birzirkulazio-sistemak erabiltzen dituzte. Sistema horietan, ekoitzitako amonio nitratoaren zati bat hoztu egiten da, eta neutralizatzailera birbideratzen da. Modu honetan, neutralizatzailearen tenperatura hobeto kontrolatzen da. Neutralizatzaile mota hauek 100 eta 120°C inguruan mantentzen du tenperatura, baina beharrezkoa da erreakzioaren beroa erabiltzea produktuan dagoen uraren zati bat lurruntzeko; era honetan, produktuen kontzentrazio baxuak lortzen dira. Mota hauetako neutralizatzaileak vacuum flash motako edo hutseko neutralizatzaileak izan ohi dira, eta, etapa batean edo gehiagotan erabil daitezke. Mota hauek honela bereiz daitezke:

• Hutseko neutralizazioa urrats bakarrean: amoniakoa, azido nitrikoa eta birzirkulatutako amonio nitratoa presio atmosferikoan lan egiten duen neutralizatzaile batera elikatzen dira. Bertan pH-aren banaketa, nahasketa eta kontrol egokia egiten dira. Sortutako produktua post-neutralizatzaile edo flash lurrungailu batera igarotzen da, eta bertan, pH-aren kontrol zehatzago bat egiten da. Birzirkulatutako disoluzioak duen erreakzio-beroaren zati bat amonio nitratoak duen ura partzialki lurruntzeko erabiltzen da. Aldi berean, korronte hau (birzirkulatutako disoluzioa)  hozten delarik. Lortzen den korrontearen kontzentrazioa azidoaren kontzentrazioaren eta lehengaien berotzearen araberakoa izango da.
• Urrats anitzeko hutsunepeko neutralizazio: mota honetan seriean hainbat flash lurrungailuk lan egiten dute. Honela, amonio nitratoaren % 98 w inguruko kontzentrazio-soluzioak lortzen dira.

Abantailak eta eragozpenak

• Materialen korrosio-arazo txikiak aurkezten dira. Ondorioz, material-galerak murrizten dira eta segurtasun handiagoa lortzen da. Aitzitik, tamaina handiko ekipoak dira, eta, beraz, garestiak.
• Erreakzio-beroaren aprobetxamendua oso txikia da; funtsean, azido nitrikoaren aurreberotzean erabiltzen da, eta, beraz, energia-eraginkortasuna txikia izango da.
• Beroa hobeto berreskuratzeko, ekipo sofistikatuagoak erabili behar dira, hala nola puntu anitzeko neutralizatzaileak. Hala ere, korrosio-arazo handiagoak izango dira, tenperatura 160 edo 170°C inguru igoko baita.
• Neutralizatzailetik askatutako lurruna arazteko sistemak ere (amoniako eta amonio nitrato partikula finekin kutsatuta egon ohi da beti) oso handiak dira, eta, beraz, garestiak.

Presio atmosferikoan

Ekipo hauek aurrekoak baino sinpleagoak dira, tenperatura altuagoetan lan egiten dutelako (150 eta 200°C inguruan) eta lurrun-korronte bat sortzen dutelako. Lehengaiak aurrez berotzeko lurrun korrente hau erabiliko da, honek azido nitrikoaren ur gehiena duelarik.

Azido nitrikoaren kontzentrazioa % 60 w ingurukoa denean, amonio nitratoaren kontzentrazioa % 98 w ingurukoa izatea lor daiteke, baina, lurrungailu txiki bat erabiltzen da neutralizatzailearen ondoren. pH-aren kontrol hobea lortzeko, seriean dauden bi neutralizatzaile erabiltzen dira, bigarrena lehenengoa baino txikiagoa izanik, doikuntza finagoa lortzeko.

Abantailak eta eragozpenak

• Tenperatura ertainean lan egiten denez, materialak ez dute zertan oso erresistenteak izan behar eta amonio nitratoa deskonposatzeko arrisku txikiagoa agertzen da.
• Neutralizagailutik askatutako lurruna kentzeko sistemak oso handiak dira, eta, beraz, garestiak. Arrazoi beragatik, altzairu herdoilgaitzezko bero-trukagailuak beharko dira.
• Lurrunaren tenperatura baxuak murriztu egiten du beste aplikazio batzuetako erabilpena. Hori dela eta, lehengaiak berotzeko bakarrik erabiltzen da beroa, eta, beraz, energia-errendimendua oso baxua da. Ondorioz, kanpoko bero-ekarpena behar da amaierako kontzentrazioak lortzeko.

Gainpresiopean

Bi prozesu mota bereiz daitezke gainpresioan:

• Presio ertaineko neutralizagailuak (4 atm absolutu arte): Prozesu hauek dira industrian gehien erabiltzen direnak, haien erreakzio-tenperatura ez delako arriskutsua izateko bezain altua, eta, gainera, erreakzio-lurruna aprobetxatzen dute nitrato-likorea partzialki kontzentratzeko. Erreaktore horietako batzuek erreakzionatzen duen masaren kanpo-birzirkulazioa izaten dute, azido nitrikoak masan duen homogeneotasuna handitzeko. Era honetan, amoniakoarekiko erreakzioa uniformeki gertatzen da tanpoi gisa jarduten duen likore-bolumen handi baten barruan. Beste erreaktore batzuek galdara-trukagailu bat izaten dute. Masa erreakzionatzailearen barruan jartzen da, eta barruan lurruntzen den urak elikatzen du. Ondorioz, lurrun garbia sortzen da, likorearen kontzentrazio txikiagoaren truke.
• Goi-presioko neutralizagailuak (4 atm absolutu baino gehiago): 4 eta 6 atm artean egiten dute lan, egin beharreko prozesu industrialaren arabera. Presioak tenperatura 200°C ingurura igotzeko balio du (arriskua areagotuz). Talde honen barruan Fauser eta Stengel prozesuak ikus daitezke.

Abantailak eta eragozpenak

• Presio altuko neutralizatzaileak erabiltzeak, aurrekoak bezala, abantailak ditu inbertsio-kostuei dagokienez, baina arazoak ditu neutralizazio-prozesuaren kontrolari dagokionez, eta leherketa-arriskua erakusten du tenperatura altuetan jarduten baitu.
• Abantaila nagusia izango da neutralizatzailearen lurrunak (4-5 atm) erabili ahal izango direla, bai lehengaiak aurrez berotzeko, bai lurrungailurako; beraz, energia-eraginkortasuna handiagoa izango da.
• Arazo nagusia da presio eta tenperatura altuak korrosio handiagoa eragingo dutela eta nitrogeno eta amonio nitrato galera handiagoak izango direla; ondorioz, materialen kostua handiagoa izango da.

Lurrunketa

1945. urtera arte erabilitako metodoetan, amonio nitratozko disoluzio neutralizatuak lurrunketa jasaten zuen kontzentrazio handira iritsi arte, eta, ondoren, hozte jarraitua eta produktuaren osatzea ematen zen. Beste metodo batzuk lurrun kontzentrazio txikiagoak lortu arte funtzionatzen zuten, eta lurrunketa horietarako diseinatutako tresnetan kristalizazioa edo lurruntze prozesua errepikatzeari esker osatzen zuten produktua.

1965. urtearen ondoren, hutsean lan egiten duten lurrungailu eraginkorrak erabiltzen hasi ziren fabrika berrietan, unitate moderno horiek eraginkortasun termiko handiagoa dutelako eta zehaztasunez kontrola daitezkeelako. Amonio nitratoaren kontzentrazioa % 99 w baino handiagoa den tresnaren zatian irtenbide kontzentratuaren kantitate txikiak soilik atxikitzeko diseinatuta dago, segurtasun-arrazoiak direla eta. Neurri horiek hartu behar dira, disoluzioa materia organikoekin ez kutsatzeko eta ez lehertzeko.

Amonio nitratozko disoluzioak % 78 eta % 98 w bitartekoak izan daitezke, eta solidotze-prozesuetan, % 0,3 eta % 5 w ur bitarte duten melazekin lan egin dezakete . Horregatik, industrian ehunka lurrungailu daude, eta horietako bakoitza prozesuaren beharretara egokitzen da.

Maneiua eta biltegiratzea

• Maneiua: aireztapen egokia ematea. Begi eta eskuen babesa erabili.
• Biltegiratzea: tankeak substantzia erregaien biltegietatik urrun kokatzea. Tankeak korrosiotik eta kalte fisikoetatik babestea. Disoluzioaren pH-a egunero egiaztatu. Disoluzioaren % 10eko pH-a 4,5etik behera badago, amoniako gasa pH gehitu hori lortu arte. Ez utzi erretzen. Biltegiratze-eremuetan lanpara babestuak erabiltzea.

Segurtasun-neurriak

• Gomendatutako esposizio-mugak: ez dago muga ofizial zehatzik. (1995-96)
• Arreta-neurriak eta ekipo mekanikoak: lurrunen eraginpean ez egotea eta lokala behar den aireztapenaz hornitzea. Begiak garbitzeko ekipoak eta segurtasun-dutxak instalatzea begiekin eta azalarekin kontaktua egon daitekeen edozein tokitan.
• Babes pertsonala: larrialdietan, arnasketa-ekipo egokiak erabiltzea. Beroarekiko erresistenteak diren eskularruak eta babes-arropa erabiltzea. Baita segurtasun kimikoko betaurrekoak edo aurpegiko pantaila erabiltzea ere.

Hondamendiak

Amonio nitratoa oxido nitroso eta ur lurrunean deskonposa daiteke modu ez-lehergarria beroaren bidez. Hala ere, leherketa bidez deskonposatzera ere bultza daiteke. Material honek sute arrisku handia erakusten duenez (oxidazio bidez), eztandak sortzeko arriskua dakar. Leherketa hauek noizean behin gertatzen dira: ia urtero istilu txikiren bat gertatzen da, eta hainbat leherketa handi eta suntsitzaile ere gertatu izan dira. Urteetan zehar egon diren arazoak ikusita, herrialde askotan kontsumo-aplikazioetan duten erabilera apurka-apurka ezabatzen ari dira, izan dezakeen erabilera desegokiaren kezka dela eta. Zaila du berezko errekuntza (konbustioa), baina beste elementuek erraz eragin dezakete detonazioa, eta leherraraztea; beroak edo suak konbustio eta leherketa bortitzak eragin ditzake. Hona hemen adibide batzuk: 1921eko Oppaueko leherketa (leherketa artifizial ez-nuklear handienetakoa), 1947ko Texas hiriko hondamendia, 2015eko Tianjingo leherketa eta 2020ko Beiruteko leherketa.

40. hamarkada

1942: Tessenderlo, Belgika nazien okupaziopean, 150 tona amonio nitratoren ustekabeko leherketa batek 189 hildako eta 900 zauritu eragin zituen.

1947: Texas (AEB) historiako ustekabeko leherketarik hilgarriena izan zen. Wacoko industria portuan gertatu zen. Substantzia hori zeraman ontzi frantses bat lehertu zen, eta 581 pertsona hil eta 3500 zauritu ziren. Ontziaren egituraren zati batzuk hiri barrura erori ziren, eta fabrikatu berri ziren bostehun auto suntsitu egin ziren, gainera.

Tiajingo leherketak

2015eko abuztuaren 12an leherketa bat gertatu zen Tianjin hiriko portuko biltegi batean. Leherketak 173 hildako, 28 desagertu eta 797 zauritu utzi zituen. Txinako agintariek zehaztu zutenez, leherketa material arriskutsuek su hartu zutelako gertatu zen; material arriskutsuen artean amonio nitratoa zegoen.

Beiruteko leherketak

2020ko abuztuaren 4an, leherketa bat gertatu zen gobernuak konfiskatutako eta Beiruteko portuan biltegiratutako 2750 tona amonio nitrato zituen biltegi batean. Gutxienez 158 hildako, 6000 zauritu eta hainbat desagertu egon ziren. Leherketak ehunka tona TNTren baliokidea izan zen.

Terrorismoa

1995ean, Oklahoma hirian, Timothy McVeigh izeneko estatubatuar batek bi tona amonio nitrato zituen kamioi bat bete zuen, eta hiriko gobernu-eraikin baten aurrean leherrarazi zituen. Ondorioz, 168 pertsona hil eta 600 zauritu egon ziren.

2011n, Anders Breivikek amonio nitratoa leherrarazi zuen Oslon, Utoya uharteko atentatuak gertatu ziren egun berean.

Kanpo estekak

• Datuak: Q182329
• Multimedia: Ammonium nitrate / Q182329